Añas tukusqa warmi - II

“Manam munanichu chaqay machuwan casarayta! Sipasraqmi kani, manam huk mana chukchayuq wiksasapa machuwan casarayta munanichu!”
“Catalina, no me hables en indio; no soy tu ama de leche; manaraqchu chaqay umu pintorqa sunquykimanta chinkarin?”
“Imaraykutaq indiosimipi ñuqawan rimanki, manataqmi yanaykichu kani. No quiero a aquel pintor. Nunca le he hablado. Ni lo miraba cuando me pintaba. Todos dicen que amaba a Lucía. Además yana runam, brujom. Ñuqataq, sumaq quri chukchayuq anqas ñawiyuq sipaschum chayhina bruja yanarunap wawanta munayman!”
“Catalina, ñam iskaychunka watayuq kanki! Manaraqmi qusayuqchu kanki. Tukuy hinantin runakunari yayaykip wañusqan simitaqa yachanku. Aquel español no es joven, no es bonito, ichaqa ancha qullqiyuqmi. No le importa nada la historia de tu familia.”
“Pero sí le importa que tú eres propietaria de una mina.”
“Akllayta atinki. Mana chay qullqiyuq machuwan casaraspaqa, conventopi wichqaytukunki.”
“Conventotam akllani.”
“Allitaqmi. Conventotam rinki!”

Limaqmanta mana karu huchuylla llaqtapim Catalinap mamanpa ñañanqa sumaq wasinpi tiyarqan. Chay wasipiri mamanwan Catalinaqa tiyachkarqan. Wasip muyunpiri ancha achka sumaq sacham wiñachkarqan, tukuy rikchaq ruruyuq sacha, manzana rukma chirimuya, tukuy rikchaq ruru chay muyapi karqan. Mita mitam Catalinaqa chay muyapi purikuq. Sisatari pallaspa pisqup takinta uyarispapas ancha kusikuspa chay huchuylla haciendapi tiyachkarqan.
“Paraísohinam. Imapaqtaq kay paraísomanta ripusaq? Manam conventoman riyta munanichu. Ay, mi mala suerte! Sapa punchawmi sisata pallani,

rurani Virgenpa altarninta sumachinaypaq. Imaraykutaq Virgenqa mana yanapawanchu? Manam chaqay yana pintorta munanichu. Manam iñiypaqchu! Ñuqa huiracochap churin Españolap wawan imahinataq mestizota munayman! Ichaqa manam qunqariyta atinichu. Musquspari wiñaymi payta rikuni. Supaychuch? Imamantataq retratoyqa Lucíap retraton tukurqan? Pintawachkaspapas mana qawawachkarqanchu. Manam munawarqanchu. Chay mestiza pampawarmip wawanta ñuqamanta yallichispa munarqan. Qayam ancha tutamanta chayamunqaku conventoman pusawanankupaq. Chaymantam chukchayta kuchunqaku. Yuraqwan yana pachaymi ñam kamarisqa. Imamantataq waqachkani. Ñuqataqmi mamayta ñirqani ‘mana machu huiracochawanqa casarayta munanichu; conventotam akllani’ ñispa. Qispikuspa ayqisaqmi. Chay pintortari maskasaqmi. Rikuwaspapachallam munawanqa, Luciatari qunqarinqa.”
Utqallam muyata kinraykurqan mayumanyaman chiqachakuspa. Mayumanyaman chayamuptinmi chisiyachkarqan. Mancharikurqan. Mana ñam yacharqanchu ima munasqanta. Wasiman kutiriytachu? Manam, manam haykappas sumaq qurihina chukchanta rutunqachu!
“Supay kaspapas yanapawaytaq! Manam conventoman yaykuyta munanichu! Maypitaq kanki? Hamuy hamuy, sumaq warmim kani. Manam chay yuraqwan yana pachatam pachallikuyta munanichu. Yanapawaytaq!”
Qunqayllamantam runap asiyninta uyarirqan. Catalinaqa mancharirqan.
“Pim kanki? Supaychu kanki?”
“Manachu supayta waqyaspa qayarqanki?”
“Manam manam. Manchakunim. Virgen Santa, yanapaway!”
Tutayaqpi runahina rikchaq llantuqa qayllanpi rikurirqan. Ancha hatun yana yaqullahina mantaqa chay runata pakachkarqan.
“Pim kanki? Imatam kaypi munanki?”
“Manachu supaypa yanapayninta munachkanki?”
“Manam manam. Ripuytaq!”
Ñataq asispam chay runaqa aswanta sichpaykurqan. Sichpaykuptinmi Catalinaqa uyanta riqsirqan.
“María la Bruja! ¿Qué haces aquí?”
“Manachuch waqyawarqanki?”
“Chayhina kaptinqa supaymi kanki!”
“Ñataq ñiway: ‘Ñuqa sumaq quri chukchayuq anqas ñawiyuq sipaschum chayhina bruja yanarunap wawanta munayman!’”
“Chayhinam, supaywarmi. Kunanqa supay kasqaykita yachani. Ñam huk mita Inquisiciónpa taripasqan karqanki. Chay mitapi huiracocha mancebasqaykip yanapayninwan qispikurqanki. Kunanqa manam chayhina kanqachu! Inquisiciónqa rupachisunki! Rawraq ninapi wañunki!”
“Wiñay chay kikin mamaskachaq warmi kanki! Manam yuraqwan yana pachata pachallikuyta munarqankichu. ‘Manam chukchayta rutunqakuchu’ ñispa ñinki. Ñuqam sumaq yuraqwan yana pachata qusqayki, ancha sumaq yuraq siqiwan siqisqa yana chukchayuqmi kanki.”
Mana yuyasqallapiri Catalina brujap chakillanta ñawpaqninpi rikurqan. Ñawpaq kaq huchuylla muya yurakunari hatun sachahina rikurirqan. Imataq chayqa!
“Ayqiyta munarqankichu? Kunan punchawmantam wiñay manchakuspa allqumanta atuqmanta runamantapas ayqispa kallpanki. Mamaykiwanpas tinkunakuptiykiqa mana riqsispa ayqichisunkim. Chayhinam kawsayniykiqa wiñay kanqa. Ñam añas kanki!”