Huchukmarkap visitan - IV

Iskay padre kunan punchaw unquspam mana iglesiap tiyananpa ukunmanta lluqsiyta munankuchu. Chukchuwan chukukukuspam puñunapi sirirayanku. Ichapas Francisca Chawpitiklla aynikapurqan. Ñuqari kusi-kusispa llaqtapi purikuspa plazaman chayamuni. Runakuna rimanakuqta uyarichkani.

“Pitaq chay qurihina chukchayuq sipas wasipunkup ñawpaqninpi puchkachkaqqa? Mawka pachawan pachallikusqa kaspataq huiracochap churinhina rikchan.”
“Manachu yachanki, chayqa zamba Catalina Añaspa wawansi, yayanri chay zambo usutakamayuq Cipriano sutiyuq.”
“Manam iñiypaqchu! Imahinataq chika sumaq sipas zambo yayankunap churin kanman? Ichapas chiqan yayankuna wañuptin zamba ama de leche suwaspa apakurqan 'uywasaq' ñispa.”
“Pay kikinmi Ciprianota 'yayay' Catalinatari 'mamay' ñispa ñin.”
“Imaraykutaq kay qisa runap llaqtanpi tiyachkanku? Kaypiqa huk zambokuna manam tiyanchu. Pitaq kay llaqtapi paykunata riqsin? Imapaqtaq kayman hamurqanku?”
“Runakuna ñinku: ‘ichapas autoridadeskuna wawayta qichurinman’ ñispas qusanwan zamba Catalinaqa wakin pueblomanta ayqispa kayman chayamurqanku. Anchata wawanta kuyan, Ciprianopas tukuy imatapas ruranman churin kusi kananpaq. Kay llaqta wakin españolkunap llaqtanmanta karupi kaptin kayman chayamuq ñan ancha sasa puriypaq kaptinpas ‘kay llaqtapi qispi qasilla kawsasunchik’ ñispach kaypi qiparirqanku.”
“Hayka watayuqchá chay sipasqa? Ima sutiyuqmi?”
“Ichapas chunkapusaq watayuqchá. Luisa sutiyuqmi. Catalina ñin ‘mamaypa sutinmi Luisa karqan’ ñispa.”
“Imahinataq kawsanku?”
“Ciprianuqa usutakamayuqmi, Catalinari sacha-sacha ukupi yurakunap sisanta maskan, chay sisakunata timpun, chaymanta miski asnaq yakuta kamarispa chay yakuta llaqtawarmikunaman rantikun. Chay miski yakup rantin papata sarata aychata chaskin. Warmikunaqa ancha allin chay yakuta yupanku ‘qarikuna munawanqa’ ñispa.”
“Ichapas hechicerach!
“Manam, manam hechicerachu, ancha allin cristianam, tukuy punchaw rezaspa Virgenpa altarninpi wiñay sisata churapuspa. Iglesiapaq minka kaptinqa wiñay wakin warmikunata yanapan santokunap pachanta sirananpaq. Ciprianopas wakin qarikunata yanapan iglesiata allichananpaq uqsata iskuta maskaspa kulluta apamuspa.”
“Kanan ñiway: pitaq chay mestizo wayna chayraq llaqtanchikman chayamusqaqa? Ancha sumaq waynam, imatach kay raqay llaqtapi rurayta munan?”
“Expósitos karqan. Chaysi conventopi padrekunap uywasqan kaspa yaqa padre tukurqan. Ancha yachaq waynam. Latínta yachan, ingap lenguanta ñuqanchikta yallichiwaspa riman qillqan.”
“Imapaqchá kayman chayamurqan? Ichapas yachanman kay iglesiap ukunpi Kusiñawpap wakap qurin qullqin pakakusqantach?”
“Chay simiqa asiypaqmi! Iskaychunka watakamam runakunaqa chay quri qullqita maskan. Manaraqmi imatapas tarirqankuchu. Kay waynam ‘mana pi padrepas kay karu llaqtakunapi sermoyta munaptinmi conventonpa padrenkunaqa kachamuwan doctrinata mana padreyuq llaqtakunapi yachachinaypaq’ ñispa ñiwarqan.”
“Chay waynachu sermónta kunayta yachanman? Ancha sasa iñiypaqmi. Ima sutiyuqmi?”
“‘Marcelo sutiyuqmi kani’ ñispa ñin.”

Pitaq chay sumaq sipasqa? Manaraqmi rikurqanichu, padrekunapas manaraq yachankuchu kasqantaqa. Rikumusaqmi!

“Qamchu Marcelo?”
“Arí, qamri pim kanki?”
“Ñuqaqa padrekunap interpretenmi kani –es decir simi unanchapuqmi mana ñispa

ñini–. Maymantam kanki?”
“Santa Eulaliap conventonmantam kani. Expósito kaspam conventopiqa frailekunap uywasqan karqani. Imahinataq lengua generalta yachakurqanki?”
“Ñuqa mestizo kaspapas qapaq familiap churin kani. Yayaymi Chachapoyasmanta sacha-sachaman chiqacharqan qurisapa llaqtata tariyta munaspa. Mana haykappas kutimurqanchu. Sispayawarmasiymi huiracochap churin kaspa herenciayta qichuwarqanku. Qisa wakcham tukurqani. Tíoy –kakay ñini– hatun prelado Limapi kaspam yanapayta munawarqan. Colegiopi teologiata yachakurqani Fernando de Avendañop sermónninkunata leespa. Kakaypa yanapayninwan padrekunap simi unanchapuqnin tukurqani. Qamri?”
“Conventopim ancha allin biblioteca karqan. Huk machu frailem anchata kuyapayawarqan. Lat´nta yachachiwarqan Tukuy librokunata chay bibliotecapi leeyta munachkarqani. Teologiata teatrotapas leechkarqani: Terenciota Plautotapas. Tukuy chay ñawpa pacha latínpi qillqaqmantari anchatam Ovidioman sunquy karqan. Chay fraileqa anchatam lengua generalman sunqun karqan. ‘Latínmanta griegomanta aswan sumaq simim’ ñispa ñiq. ‘Ñuqa wayna Limaqpi kaspa yachakuqmasiykunawan sonetokunata lengua generalpi qillqaq kani; imahinam Paríspi Romapihina yachakuqmasiykuna latínpi rimaqku, chayhinam chay masiykunapas Germaniamanta Flandesmanta Italiamanta chayamuqkuna tukuyninku lengua generalpi rimayta munaqku’. Chayhinam chay machu fraileqa willawarqan. Sermónkunap libronta qillqachkarqan. Ancha machu yaqa ñawsa kaptinmi yanapaq kani. Conventopiri achka manuscritom karqan. Chay manuscritop ukunpiri Fray Luiz Jerónimo de Orép qillqasqanmi karqan. Ancha sumaq sermonninkunaqa ñuqaykupaq modelom karqan.”
“Chayhina kaptin imaraykum kayman hamurqanki?”
“Fraile tukuyta munarqani. Yayayhina kaspam chay machu fraileqa ñiwarqan: ‘qamqa manaraq hawa pachata riqsinkichu; mana conventopi wichqasqa kaptiykiraq imach chay mundo ñisqa kasqata yachanayki kanqa.’ Chayhinam conventomanta lluqsirqani. Kunanqa hawa mundopi kawsachkaptiy tukuy rikusqayqa utichiwachkan. ‘Ima chika sumaqmi!’ ñini. Mana ñam conventoman kutiyta munanichu. Supaypa samaykusqanchá kachkani?”
“Manataqmi. Waynam kanki, chaylla! Hayka watayuqmi kanki?”
“Chunkapusaq watayuqmi kani.”
“Ancha kusiyuqmi kanki. Ñiway: huk sipas Luisa sutiyuqta riqsinkichu?”
“Ñam huk kuti rikurqani. Imapaqmi chayta tapuwanki?”
“Chay sipasta kay rimasqayta willapuway: ‘runakunam aylluykita chatarqan 'hechicerokunam' ñispa’. Ancha utqaspam kay llaqtamanta lluqsispa pakakuchunku. Unqusqanraykum padrekunaqa aslla pachakama kaypi tiyanqaku. Padrekunap ripusqanmantari munaspaqa kutimuyta atinqaku.”
“Allitaqmi. Chayhina willasaqmi.”

Diego Kusiñawpa María warmintin wataywasipi churaytukurqanku. Zamba Catalina qusantawanmi runakunaqa maskarqanku. Manam tarirqankuchu. Visitam puchukarqan. Unquq padrekunatari Limaqman rampakurqanku. Paykunawan Kusiñawpap ayllun, Francisca Chawpitiklla, Francisca Kuri, Anselmo Kuri turintin qillaywaskawan watasqata la casa de la Santa Cruz carcelman pusarqanku. Pablo Wamanpas testigo kaspa paykunawan waki rirqan.