Puriqmasipura - I

Wakin wamrakunaqa asipayaqku. “Padrep churin kanki, padrep churin kanki” ñispam qapariqku.
“Manam, manam padrep churinchu kani, Anselmo Kurip churin kani.”
“Llullankim. Anselmo Kurip churin kaspaqa manam chay paqu chukchayuqchu kankiman, manam chay qumir ñawiyuqchu kankiman. Padrep churinmi kanki!”
“Qasimantam rimankichik. Imaraykutaq chayhinata ñinkichik? Haykaptaq muchuchirqaykichik? Ñakasqa supaypa wawankunam kankichik!”
Yawarmi umanman wichaykurqan, uyanri puka puka tukurqan. Ancha piñakuspam wakin wamrakunawan maqanakuyta munarqan. Rumichakunawan sitayta qallarirqanku kirichaspa. Lluchkaspa watkispam turupi urmarqan pachanta mapachaspa. Wakin wamrakunari asipayaspa ripurqanku waqakuqta saqirispa.
“Ima chika chikiyuqmi kani, imaraykutaq tukuy chay wamrakunaqa asipayawanku sawkachawanku! Ima mana allitach paykunata rurarqani? Chiqanpichu padrep churin kani? Manam, manam, llullaspam rimanku! Qasi simitam rimanku. Chayhina mana chiqan rimasqanku kaptinpas imaraykutaq manam wakin wamrakunahinachu rikchani? Mana padre yayay kaptinqa pich yayay kanman? Anselmo Kurim yayayhina kawsachiwarqan. Mamaytari manam riqsinichu. Paysi tukuy qarikunawan puñuq wachuq warmi karqan. Chayhinatam tukuy runakuna rimanku.”
“Manam kay llaqtapi qiparisaqchu” ñispam yuyarqan. Manam pinqakuymanta wañuyta munarqanchu. “Huk llaqtaman, maypim runakuna mana riqsiwanchu, chaymanmi risaq” ñispam ñirqan. Chaymantam kusikurqan “kay llaqtamanta karuñiqman risaqmi” ñispa. “Mana ñam ‘padrep churin kanki’ ñispa sawkachawanqakuchu.”
“Chunka pichqa watayuq kaspam maypipas llamkayta tariyman” ñispam ñirqan. “‘Encomenderop churin, pallap wawanmi kani; yayap mana riqsiwasqanraykumantam wasinmanta karunchani’ chayhinata runakunaman willasaq. Mana ñam pipas allquchawanqachu.”

“Yayay Kuriñawpa, imaraykutaq tukuy wamrakunaqa ‘padrep churinmi kanki’ ñispam ñiwanku? Manachu yayay kanki? Mana yayay kaptiykiqa pim chiqan yayay, chayta willaway!”
“Pip yumayninmantataq lluqsirqanki, chaytam mana yachanichu. Wiñaymantaqa churiyhinam uywachisqay kanki. Chayraykum wakin rarqanchikpa waqaychaqninpa takinta yachachirqayki. Chayraykum wiñaymanta ‘churiy’ ñiqmi kani. Mamaykip chinkaripusqanmantaqa yayaykipas mamaykipas tukurqani. Huchuylla mayup manyanpi wawalla kaqta tarisqaymantam mana haykappas ‘manam churiychu kanki’ ñiqchu kani. Kananqa imatam yachayta munanki?”
“Yayay Kuriñawpa,

kuyawasqaykita waylluwasqaykita yachaspapas kaymanta karunchayta munayman. Ichapas huk llaqtapiqa llamkayta tariyman. Mana ñam chay supaypa wawankuna ‘padrep churin kanki’ ñispa asipayawaqta uyariyta munanichu.”
“Munaspaqa huk karu llaqtaman rinki astawan allin kawsayta maskaq. Amataq yuyaychu ‘runakuna huk llaqtakunapi kaypi tiyaqkunamanta astawan allin kanqaku’ ñispa. Tukuy kay llaqtanchikpim chiqniysapa runakunata allin sunquyuq runakunatapas tarinki. Kaypim wamrakunaqa huk rikchay kasqaykirayku asipayasunki, Españolkunap hatun llaqtanpitaqmi runakunaqa india mamaykirayku asipayasunkiku.”
“Manam hatun llaqtaman riyta munanichu. Inti lluqsina kitimanmi riyta munayman. Tukuy hinantin runakunam ñinku ‘chaypi achka quri qullqi kan’ ñispa.”
“Chay sachasacha kitiman chayaypaq ancha sasam. Urqu-urquta siqanaykim. Wañuy uku wayqutapas uraykunaykim. Chaymantam ña sallqa-sallqapi achka punchawta purichkaspa chirimanta yarqaymanta wañunayanki. Allinta yuyakuy, manachu yalliq allin kanman kaypi ñuqawan wakilla qipariptiykiqa? Ña wamrakunap siminkunata qunqaspam wakinnin rarqap waqaychaqpa takinta yachakunki. Chayhina kaptinqa wañusqaymantapacha qamlla tukuy rarqap takinta yachanki. Wakin runakunaqa yakuta chakrankunapaq munaspaqa qamllata ‘takipuway’ ñispam mañasunki. Manam pipas chiqnisunkichu.”
“Chiqanta rimanki. Panataq ripuspaqa huk kuti kutimusaq qampaq achka quri qullqitapas apamuspa.”
“Manam quri qullqitapas munanichu. Kaypim tukuy munasqayqa kan. Chiqanpi ripuyta munaptiykiqa aslla qullqita qusqayki aychatapas kamchatapas wayaqapi churanaykipaq. Purum sallqapi purichkaptiyki achka hawcha waykaq runa kanqa. Ichapas tukuy imaykitapas suwankuman. Qamri llatanlla chiri sallqapi qiparinkiman yarqaymanta chirimanta wañuspa. Pumam kan, ukumarim kan, chaymantari sachasacha kitiman chayaptiykiqa hatun machaqwaypas uturunkupasmi kan.”
“Achka manchaypaq imakunawanmi purikuyniypiqa tinkusaq, chaytam yachani. Karupi kaspapas waqaychawankim, chaytapas yachani. Ama putikuychu. Ña qapaq runa kaspa kutimusaqmi, machu tukusqatari yanapasqaykim.”
“Allinmi. Ripuyta munaspaqa, ripunki. Huk punchaw manaraq yachasqay pachapiqa rikunakusun .”