Chuqi Amaru - I

Kay machaykama pusamuwasqaykimanta ñach huk killa –ichá huk wata– huntasqa. “Wiñaypaqchu kay tutayaq machaypi tiyasaq chirimanta yarqaymanta wañunaykama?” ñispam llaki-llakikuni. Putikuyniymi sapa punchaw anchayakun. Anchata yakunayawaptinmi qaqamanta lluqsimuq qumir yakusututa suquni.
Tutayaptinmi puñunayaspa chirimanta muchuni. “Paqtach

apasanka machaqway kaniwanman” ñispa manchakuspam mana puñuyta atinichu. Karumantam simiqa uyarikamun runakuna . Pikunach kanman? Machay ukumantachuch, hawamantachuch hamun? Supaykunachuch, “kay machaypi qispikusaq” ñispa curakunamanta ayqiq wakakunachuch? Chukukuspam suyachkani. “Pim kankichik?” ñispam qaparini. . Manam pipas tapusqayta uyarinchu.
Manam pipas hayñinchu.
Imahinataq kayman chayamurqani? Pitaq Inquisiciónpa ñispa qispichiwarqan? Manam wawqiychu kanman karqan! Tukuy runamantapas paymi aswanta chiqniwan! “Chay akuylla sullka wawqiyqa qapaq sacerdote kanayta harkarqan” ñispach ñinman. Herético wawqinraykumantach mana haykappas ima haykayuq doctrinayuqchu .
Limaqmanta mitikaspam Waruchiriman kutimurqani. Hayka punchawtaq purirqani, manam chayta yuyarinichu. Ancha saykusqa yarqaymanta wañuspapas kay Santiago de Tumna llaqtamanqa chayamurqani. Kayman purimuchkaspam, chay padre de Ávilap milagronwan wañuymanta qispisqa machu indio Llaksawarinqa ñisqamanta rimawasqaykita yuyarirqani. Llaksawarinqam “padreta ñispa unqurqan. Confesakuspas machuqa qispikurqan. San Damiánpa qayllanpiri sumaq uyayuq Maqawisa wakap warminsi chay machuhina usputakurqan. Chaysi confesakuypaq kaspalla wañurqan. Manachuch chay wañusqanqa padre de Ávilap Padre de Ávila chay rumita, waka qusanpam apapuptinsi chay sipas Maqawisap warmin ñisqaqa anchata putikurqan. Waqaspa qaparispas mana mikuyta munarqanchu. Mana paypaq milagro kaptinsi yawarpa aparisqan wañurqan.

“Payllam yanapawayta munanqa” ñispam maskachkarqayki. Llaqtaykiman rinay ñanpim tarirqayki. Utqallam riqsiwarqanki. Qampa purikuqmasiyki kasqaytam yuyarirqanki. Qanimpa watakunam iskay jesuitakunawan hawallaqtakunaman purirqanchik runap wakankunata maskaspa. Padrekunap “tukuy runakunap wakap muchayninta qulluchinanchikpaq” ñispa urqullaqtakunaman chiqachakurqanchik. Chaymantam llaqtarunakunap yachasqaykirayku jesuitakunap tukurqanki. Paykunata “maypim wakaykikuna? maypim quri qullqinta pakarqankichik?” tapuptiykitaq sunquykip muchusqanta musyachkarqani. Paykunahinach ñawpapacha chay kikin wakakunata muchaq kanki. Mana tukuy jesuitakunap tapusqantapas llaqtarunakunata ñiqchu kanki. Mana tukuy ñisqantapas jesuitakunaman willaqchu kanki.
Ichapas chay iskay jesuitakuna allin runach karqanku. Chiqan sunquwanri “indiokuna Diosninchikta riqsikuspam aswan kusikuq kanqaku; chay wakankuna supaykunalla kaptin yanqallam chaqaykunata muchanku” ñispa yuyaqku. Chay yuyasqanku simiqa chiqanchu? Ichaqa ñuqataq “manam chayhinachu” ñirqani. Imahinataqmi chay iskay jesuitaqa mana rikurqanchu Indiokunap wakata saqiripuspa putikusqanta muchukusqantapas? Manchaspallam llaqtankup paqarisqanmanta waqaychasqan kawsasqankunata padreman willarqanku “llaqtaymanta qarquytukusaq; wataywasipi churaytukusaq; chukchay rutusqa kanqa” ñispa. Chayraykullam wakakunap quri qullqinta pachanta imanta padreman apamurqanku sunqunpi wiñaypaq wakankuta waqaychaspataq. Tukuy chayhinatapas chay hawa llaqtakunap kawsasqan taripaq padrekunawan purikuspa. Qamwan rimanakuspam sapa punchaw as aswanta runakunap kawsasqanta unancharqani. “Allinmi chay runa” ñispam qam
Chaymantam Limaqman kutirqani. San Martinpiri yachakuqmasiykunamanmi chay Waruchiripi rikusqaytaqa willarqani. Huk chatawarqan. Pich karqan? Wawqiychu? Manam yachanichu. Chaymi Inquisiciónpa taripasqan karqani, chaymanta wataywasipi churawarqanku. Ichapas huk yachakuqmasiychá wataywasimanta ayqichiwarqan. Chayhinam Limaqmanta mitikaspa qispikurqani. Chaymi qamwan ñanpi tarinakuptiy kay machayman pusawarqanki. Kaypich kunanqa wañusaq. Qam mana sapa punchaw kay machayman hamuyta atinkichu mikunaypaq upyanaypaq apamuwaspa. Ichapas huk padrep yanan “ runach” ñispa chataspa. Yanapawasqaykimantam “chunka chunka ñini.