Chuqi Amaru - XII

Puñuymanta rikcharispam karumantahina runakuna unyaqta uyarqani. Allillamanta aswan sutilla rimasqanta uyarispam ñisqanta unanchaykurqani.
“Chay runataqa purum llaqtap ñawpa pachap ayawasinpi tarirqayku warmip tullunta uqllaspa. Chay warmip ayansi ñawpa pachapi ayawasipi churasqa karqan. Suni yana chukchan kanankama rikurin, ichaqa ukunqa aslla chakisqa qarayuq tullulla tukusqataq. Sumaq qillqayuq qumpi –as ismusqataq– pachawan pintusqam. Ñawpa pacha ancha riqsisqa Chuqi Urpay sutiyuq wakap yanan karqan. Kay runaqa ‘warmiymi’ ñispa ñin. Paykunap sichpanpim qullqi akilla tiyarqan, chay akilla ukunpiri achka umiña qispihina huchuylla rumikuna karqan. Imahinach chay cristianohina rikchaq runaqa chay ayawasiman chayanman? Achuch chayman supaypa pusamusqan kanman? ”
“Pitaq chay runa? Riqsinkichikchu?”
“Qanimpa watakunam huk payhina rikchaq runa padre jesuitakunawan kayman hamurqan. Lengua generalta rimaspa padrekunawan urqullaqtaman rirqan indiokunap willasqanta cuadernopi qillqaq. Paychuch kikillan runa kanman?”
“Imatapaschu ñisurqankichik?”
“Manam. Puñuchkaqta tarirqayku. Muspaqtahina uyarirqayku ‘willkam kani’ ñiqta.
‘Chuqi Amarup churin kani, chaymi Qullqi Rumi sutichawarqan’ ñispam muspaspa qaparichkarqan.
Chay pachakama upallaspam uyarichkarqani. Musquymanta lluqsiqhina allimanta sapallay kaqhina rimayta qallarirqani. “Maypitaq kunan qispi tiyananchik? Kaypim warmiywan

wiñaypaq tiyasaq. Cristianokuna ñakasqa kachunku kay sumaq kitinchikta qulluchiyta munasqanrayku. Sapay churiy Wayraqinti, may pachamanchá pawapurqan? Ichapas hanaq pachaman quyllur mamanwan pawarirqan kay chiri mana kanchariyniyuq pachapi saqiriwaspa. Maypich kunanqa yayay Chuqi Amaru tiyanman? Mana ñachu amachawanqa?”
“Pitaq chay Chuqi Amaru?”
“Ñawpa pacha, padre, Chuqi Amaru huk amaru tukuq supay demonio karqan ‘ñuqam kay llaqtap sapay kamaqnin kani’ ñispa apuskachaqhina ñiq. Padre de Ávila chay wakap rantin hatun rumi kaq unanchata takachispa chamqachirqan tukuy ñutuchisqa kanankama. Mana ñam tiyanchu. Ayawasimanta aslla uranpiqa ñawpa pacha qucham karqan. Runakunaqa ñiqku ‘Chuqi Amaru chay quchapi tiyanayuqsi’ ñispa. Manam iñiypaqchu. Jesucristo hamusqanmanta Chuqi Amaruta wakin wakakunatapas manam pipas muchanchu, kananqa sutinkunatapas mana ñam yachankuchu. Chay quchari kanan chakisqam.”
“Chay runam utiq tukurqan, pi supaypa kaspa. Chayraykum chayhina cristianokunata ñakan. Achu indio layqa runa kanman?”
“Manam, padre. Manam indio runachu. Huk karu llaqtamantataqmi kayman hamurqan. Supaypa samaykusqan kaspam wakamuchaq tukurqan.”

Qunqayllamanta riqsirqayki. Inquisiciónmanta ayqichkaptiy Chuqi Amarup machayninman pusamuwarqanki. Kunanri qapaq ima haykayuq runa tukurqanki huiracochahina pachallikusqa! Qamchum “wakamuchaq” ñispa padreman chatawanki! Achuch kunanqa Cristóbal Chuqikashahina padrekunap yanan tukunkiman. Ancha qapaq atipaq quri qullqiyuq apu tukunkiman runamasiykita llullachispa chataspa. Ima waqaypaq llakiypaq pachapi kunan tiyani! Kawsaqchu wañusqachu kani? Kay llulla pachapichu putiymanap aparisqan qiparisaq? ‘Chuqi Amarum mana ña kallpayuqchu, wakinnin wakakunari cristianop atipasqan’ ñispam ñinkichik. Chiqanchu? Manataqmi! Runakuna yakuta munaspaqa sara papa alli puqunanta munaspaqa manam ñawpapacha wakakunata qunqanqachu. Ichapas musuq sutiwan wakakunata sutiyachinman, ichaqa kikin wakamuchana pachallamanmi kutirinqaku kukata aswatapas apamuspa quwinta llamantapas arpaspa allin mikunantapas mañakuspa. Mana ñam kay pachapi tiyayta munanichu. Warmiy churiyhina tullulla tukusaq, ichapas paykunakama hanaqpachaman pawarisaq wiñaypaq chaypi wakilla tiyanaypaq. Hinaspach quyllur tukusaq hanaqpachapi kachachachaq illarispa. Kunanqa munaspaqa wañuchiwankichik ukuytapas tulluytapas rupachispa. Manam kasaq. Wiñaypaqtaq Chuqi Amarup willkayasqan churinmi kasaq.