Chuqi Amaru - X

Huk wata chay umiñaqispi tiyanaypi huntachisqaymanta ña churiyuq kaspam ancha kusikuspa kawsachkarkani. Churiy

yawarniyuq wamra kaspam quyllur llipyaq mamanhina rikchaq karqan, willkayasqa runa kaq yayanhinapas rikchaq karqan. Wiñaylla asiykachaspa huchuylla ukumarikunawan pukllaq. Ancha utqa qintihina wayrapi pawayta yachakurqan. Chayraykumantam ‘Wayraqintim’ ñispa suticharqayku. Huk mitam warmiyta tapurqani “imaraykuch Chuqi Amaru mana ña ñuqanchikta churinchiktapas rikuq hamunchu?” ñispa. Paytaq willarqan: “Chuqi Amaru wiñaypacha kaypi tiyan amachawaspa. Hatun amaru tukusqam quchapi tiyan.”
Chaymantam llaki-llakispa ñiwarqan: “Chuqi Amarup amiypaq Yana Amaru sutiyuq awqan kanmi. Yana Amaruqa huk quchapi tiyan. Chay quchap manyanpim Españolkunaqa llaqtacharqanku. Padrep yanankuna chapaspa qawmiwaptin mana ñam llaqtarunakunaqa hamunchu kukanta apamuspa. Chayraykumantam Yana Amaruqa anchata putikun. Españolkunawan hamuq waqrayuq hatun hatun tawachaki toro ñisqakunaqa quchap manyanpi wiñaq qiwata mikun. Runakuna mana kukata quq aswata hichaq hamuptinku quchaqa chakiyta qallarin. ‘Paqtach chay toro ñisqakuna quchayman yaykuspa atipawanman, imatach rurasaq?’ ñispa manchaspa llakikun. Chayraykumantam kaypi Chuqi Amarup quchanpi tiyayta munan. Huk mita Chuqi Amarup amachasqan kasqaykita yachaspam chay tiyasqayki machaypiqa rikurirqan. Millay millay sayñatayuq hatunkaray runahina rikchaq manchachiyta munasurqanki. Chayraykumantapas Yana Urpay ñisqa warmintaq ‘Maqawisap warmin kani’ ñispam llullachiyta munasurqanki. Aslla punchawmantam Yana Amaruqa kayman kutimunqa Chuqi Amaruwan awqanakuyta munaspa. Qamtaqmi waqaychaqniykita yanapanki awqanta atipananpaq.”
“Imatach ñuqa runa kaspa atipaq wakata rurayman?” ñispa manchakuspa tapurqani.
“Qamqa kanan willka kanki. Yana Amaru quchanchikman chayaptin quchap manyanman rinki amarukunap awqanakuyninta rikuq. Sinchi sinchita yuyaykuspa tiyarinki. Yana Amaru atipanayaptinqa ‘Chuqi Amaruqa kay quchap sapay apun kaspa atipasunkim’ ñispa qayapayaspa Yana Amaruta piñachinki. Qamta upallachiyta munaspa awqanta qunqanqa. Chayhinam Chuqi Amaru wasamanta wayrahina pawamuspa manchachinqa ayqichispa karunchachispa ama ña kayman kutimunanpaq. Yana Urpay warminpas qatirispa mitikanqa. Mana Chuqi Amaru awqanakuypi atipaptinqa tukuyninchik qullusunmi. Chaymi umiñaqispi tiyananchik qumir qiwayuq waylla sumaq sisayuq pampanchikpas wiñaypaq chinkaripunqa.”
Chaymi aslla qipallanmanta huk tuta puñuymanta rikcharispa hawamanta uyarirqani. Chaymantari quchamanta hatun llipyay hamuqta rikurqani. “Imach chayqa?” ñispam punkuman sichpaykurqani. Chaymi qunqayllamanta Chuqi Amaru quchamanta lluqsimuqta rikurqani. Sumaq chaniyuq qispiwan > pachanwan pachallikusqa, chayri quri qullqi wallparikusqa tukuy quri llipyachichkarqan. Chaymi karuñiqmanta yana qusñihina rikchaq wayra pukumurqan, chay pawamuspa Yana Amaruqa rikurimurqan. Rikurimuspam Chuqi Amarup ñawpaqninpi sayarirqan, hatunkaray mana allin supayhina rikchakuspa. Hatun waqrayuqmi karqan, uyanpiri kunturhina rikchaq millay millay sayñatayuqmi karqan. Anchata manchakuspam mana imatapas qapariyta usachispa chaypi upallaspa punkupi pakakusqa tiyarqani. Chaymantam Chuqi Amaruqa hatun machaqway, rikrayuq makiyuq chakiyuq kaq amaru ñisqa tukuspa Yana Amaruwan awqanakuyta qallarirqan. Chaqay Yana Amarupas amaru tukuspam Chuqi Amaruta sillunwan kirichayta munaspa utqaspa kallpamurqan. Chaypim Chuqi Amarutaq hatun kuntur tukuspa Yana Amarup waqtanta kaniyta munarqan. Chaypas kuntur tukuq wayrahina hanaqñiqman pawarispa utqa-utqalla Chuqi Amarup sawanman urmamunayarqan. Chuqi Amarutaq hatun challwa ballenahina tukuspam Yana Amaruta suyarqan millpunanpaq. Chaymi Yana Amaru ñataq millay millay mana allin supay tukurqan. Chuqi Amaru challwa tukusqata chukinwan tuksinayarqan. Chayta rikuspam ña utiq kayniymanta lluqsispa qapariyta qallarirqani “Chuqi Amaruqa kay quchap sapay apun kaspa atipasunki” ñispa. Chay simiyta uyarispam Yana Amaruqa utiqhina tukuspa awqanta qunqaspa maskawarqan upallachiyta munawaspa. Chay pachallataqmi wasamantaqa Chuqi Amaru ñataq amaru tukuspa awqantaqa sillunwan waqunwan kirichaspa manchachirqan. Yana Amarup sayñatan allpaman urmarqan. Urmaptinpachallam tukuy kallpanta chinkachirqan. "" ñispa qaparispam quchamanta kallpaspa ayqirqan “kaymanta karuta risaqmi” ñispa. Chaymantam Yana Urpaypas rikuriptin chaytapas Chuqi Amaruqa utqalla mitikachirqan. “Mana ña kutimunqachu” ñispam Chuqi Amaru samarqan. Chaymantam pisi punchawlla ñuqaykuwan umiña qispi tiyanaykupi tiyarqan Wayraqinti willkanwan pukllaspa kallpantapas yachachispa. Ñuqaykuwan tiyaspa machu paya yanankunap runkupi apamusqan mullullata kukallatapas mikuq.