Chuqi Amaru - II

“Imaraykum kay Pirú llaqtaman hamurqanki?” tapuwasqaykita

willasaqmi. Wayna kaspam mana achka qullqiyuq kaspa huk huchuylla Italiap pueblonpi –chaypipas Españolkuna karqanku– tiyachkarqani. Ima hayka qillqa tarisqaytapas rikuq kani. Yallin astawanraq griegopi latínpi librokunaman sunqu karqani. Huk punchaw huk waynakunawan maqanakusqaymanta –hukninqa wañuptin– llaqtaymanta mitikanaymi karqan. Nápolesñiqman chiqachakuspam ayqirqani. Nápoles sutiyuq llaqtapiqa mana oficioy kaptin imahinallatapas kawsaq kani suwaspa ña ñispa . Chay Nápoles llaqtapi tiyachkaptiymi huk uyarichiwarqan “wawqiykis hatun llaqta Romapi tiyan; ‘cura kasaq’ ñispas huk qurisapa llaqtaman rinqa” ñispa. Ancha utqalla Napolesmanta lluqsispam Romañiqman chiqachakurqani. Chaypiri wawqiywan tinkunakuptiymi mana riqsikuyta munawarqanchu. “Tukuy qammanta yachasqaytapas willasaqmi, mana haykappas curachu kanki” ñispa “ñuqawan hamuy” ñispa conventoman pusawarqan.

Huk mita 1600 watapiqa Roma llaqtapi purichkaspa mayuñiqman chiqachakurqani. Qunqayllamanta achka runa qaparirpayaqta uyarirqani. Maymantam chay qapariyqa hamurqan, chaymanmi utqalla sichpaykurqani. Campo dei Fiori qayllanpim nanaq achka runakuna “kamasqa runa wañuchun!” qayaspa qapariqta uyarirqani. Plazap chawpinpiqa achka kullu tawqasqam karqan. Chay sawapim huk watasqa runaqa sayarqan. Huk wayna qayllaypi kachkaqta “pim chayqa?” ñispam tapurqani. “Paymi qullanan filósofo, poeta Giordano Bruno, nolano ñisqataq” ñispam willawarqan. “Iglesiap taripasqan kasqanmantam wataywasipi churaytukurqan. Muchuchisqa kaspapas manam haykappas ‘qillqasqayqa manam chiqanchu’ ñispa willayta munarqanchu. Kunanri kay plazapi qillqasqan qallupi clavowan takarpusqa kawsaqraq rupasqa kanqa” ñispa ñiwarqan. Chaymi chay tawqasqa kulluta rawrachirqanku. Chay mana kuyuriq tawqasqa kullu sawapi sayaq runataqa rawraq ninapi rupachirqanku. “Pikunataq chay runakunaqa? Imaraykutaq chayhinata ruranku?” ñispa ñataq tapurqani. “Huk yuyasqanraykum, huk hamu rimasqan qillqasqanraykum” ñispam willawarqan. Utqallam plazamanta anchurirqani. Chaymantapacham Iglesiap herejíap taripaqninkunata chiqniyta qallarirqani.

Chaymantam 1602 watapi chunkapusaq watayuq kaspa wawqiywan wakilla huk hatun naviopi Pirúman . Ña Limaq llaqtapi tiyaspam wawqiyqa yachakuyta munarqan “hatun cura kasaq” ñispa. Ñuqataq “qurita maskasaq” ñispa yuyakuspallam puriykachaq kani. Tukuy hinantin Indiokunawan mestizokunawan Limaqpi tinkuspaqa “maypi quri qullqita tariyman?” ñispa tapuq kani. Chayhinam Cercadopi yachakuyta qallarirqani. Asllamantari allinta rimayta atirqani.
Wawqiypa munasqankamam San Martín colegiopiqa yachakuyta qallarirqani. Chaypim huk kusi-kusikayman sunqulla wayna yachakuqmasiykunawan quchumasi tukurqani. Tukuy hinantin allinta ingasimita yacharqanku ingasimipipas pukllayllapaq teologíap yachakusqantapas sonetokunatapas qillqaq kaspa. Wawqiyqa upa kaspam huk iskay simillata yachakurqan. Chayhinam padre de Ávila jesuitakunap apunman, “ingasimi yachaq jesuitakunata Waruchiriman kachanki” qillqaptin wawqiyqa sacerdote kayta munaspa paykunawan rirqan yanan tukuspa. Mana allinta ingasimita yachasqanraykumantam “aslla qullqita chaskinki” ñispa paywan pusamuwarqan. Chay qipanpi kasqantapas ñam yachanki.