Chuqi Amaru - III

Allillamanta manchasqayta qunqaspam “machaypa lluqsinankama rispa ñataq intita rikusaqmi” ñirqani. Hawaman ña chayaspam ñawpaqraq ñawsahina tukurirqani. Chaymantam yamta maskaq rirqani kaspita

uyakakuspa37
ninata rawrachinaypaq. Mana ñam “ichapas runakuna qusñita rikunman” yuyaspa manchakurqanichu. Kawsayta munaptiyqa runahina kawsanaymi. Machaypañawpaqninpim huchuylla
kanchaqa38
karqan. Muyun-muyunpim rumikuna churarayarqan
saywa39
kaqhina. Kanchap chawpinpiri hatun rumim sayarqan. Qayllamanta qawaykuspam rumip sawanpiqa puka pukallata rikurqani. “Yawarchá kanman” ñispa musyarqani.

Manam kay machaykama ñan wichayrinchu. Aslla uranpiraqmi
puchukan40
. Kay machayman chayananchikpaqqa sacha-sacha ukunpi kichkayuq yurakunap tuksisqantaq qaqasawata lluqaspa wichayrinanchikmi. Karu uranpiqa Mama ñisqa mayu rin. Ichapas kay machaypi wakakunap pachanpas qullqinpas runakunap pakasqan kanman. Chayraykuch mana kayman chayamuq ñan kanchu. Ichapas ñawpapacha kay kanchapich runakuna hamuqku takiq tusuq
mana ñispa41
llamanta quwintapas
arpaq42
. Ichapas
mayninpi43
kunankama chayhinata ruranku.
Hanaqpachapim inti kancharirqan. Rupayninmi quñichiwarqan. Pisqukunap takinta uyarispam kusikurqani. Yamtata maskachkaspa quñiq yaku pukyuta tarirqani. Armakusqaymantam pachaykunata taqsarqani. Chaysawam intip kanchariyninpi
llatanlla44
sirikurqani.
Tutayaptin machay ukumanmi kutirqani. Chawpituta chayaptinri puñuymanta rikcharispam runakuna machayman sichpaykuqta uyarirqani. Pikunach kay machayman hamunkuman? Runakunachu supaykunachu? Machaypa lluqsinanman sichpaykuspam qaqap qipanpi pakakuspa hawaman qawaykurqani.
Pura killap45
kanchariyninpiqa kimsa machuta kimsa payatapas sutillam rikurqani. Kanchap chawpinman chiqaychakuspam allimanta takispa qachwayta qallarirqanku. Chay runakunata riqsirqani. Maypacham kay llaqtakunaman chay iskay jesuita taripaq hamurqanku, chaypacham wakankunap ima haykantapas iglesiaman apamuspa “kaymi tukuy wakaykup iman” ñispa waqaspa llakispa
“penitenciata46
qumuway!” ñispa qaparispa “allin cristiano kayku” ñispapas chayamurqanku. Hawasiminpi takiptinkum mana imatapas unancharqanichu. Chay qachwasqanta puchukaspam chay kanchap chawpinpi kaq hatun rumisawamanqa aslla aswata hicharqanku.
“Chuqi Amaruta kay aswata upyachini” ñataq ñataq ñispam wakap sutinta qayaspa qaparirqanku. Hayka pachatach kanchapi muchaspa tiyachkarqanku, manam chayta yuyarinichu.
Ripuptinkupachallam47
puñuq kutimpurqani. Musquypim huk hatunkaray
saynatayuq48
runatahina rikurqani. “Pim kanki? Imatam muchana wasiypi ruranki?” ñispam qaparirqan manchachiyta munawaspa. Chay pachallapiqa humpispam rikcharirqani. Manam pipas ñuqawan karqanchu. “Pich karqan? Ima wakach kanman?” putikuspam yuyaykurqani. Ichapas yarqayqa muspachiwanman.


  1. uyaka palo con que se saca fuego; uyakakuy sacar fuego frotando dicho palo
  2. kancha pequeña plaza cercada delante de los santuarios de los huacas donde se ejecutaban los bailes rituales
  3. saywa lindero
  4. puchukay acabarse
  5. mana ñispa = utaq o (expresa la alternancia)
  6. arpay realizar sacrificios de animales o seres humanos
  7. mayninpi a veces
  8. llatan desnudo
  9. pura killa luna llena
  10. penitencia algo semejante a un látigo que los confesores daban a los indios para que se mortificaran y se libraran de sus pecados
  11. pachalla después de un gerundio expresa un matiz semejante a inmediatamente después
  12. saynata / sayñata máscara